ศาสตราจารย์ ดร.สตางค์ มงคลสุข ป.ช., ป.ม., ท.จ.
คณบดีคณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล พ.ศ. 2503-2514
ประวัติ
"อาจารย์สตางค์" เกิดเมื่อ พ.ศ.2462 ที่จังหวัดจันทบุรี บิดาชื่อนายแจ้ง มงคลสุข มารดาชื่อนางไน้ มงคลสุข มีพี่ชาย 1 คน ชื่อนายแสตมป์ มงคลสุข
จากคำบอกเล่าของบุคคลใกล้ชิดได้เล่าให้ฟังว่า เมื่อตอนที่ "อาจารย์สตางค์" เกิดนั้นมีฝนตกลงมาอย่างหนักและเสียงฟ้าร้องดังกึกก้องไปทั่ว ช่อฟ้าหน้าโบสถ์ที่วัดใกล้บ้านได้หักลงมา ท่านสมภารได้เดินทางมาเยี่ยมถึงที่บ้านและผูกดวงให้พร้อมกับตั้งชื่อให้ว่า "สตางค์" หมายถึง "หนึ่งในร้อย" อีกทั้งยังกำชับบิดา มารดาให้เลี้ยงดูเด็กชายสตางค์ให้ดี
"อาจารย์สตางค์" เป็นเด็กที่เรียนดี เฉลียวฉลาด แต่เมื่อจบชั้นมัธยมต้น บิดาของท่านจะไม่ให้เรียนต่อ เนื่องจากขัดสนเรื่องรายได้ จนคุณครูและท่านสมภารต้องมาเกลี้ยกล่อมถึงที่บ้านให้ส่งเสียให้เรียนต่อ ท่านสมภารถึงกับเอ่ยปากว่าหากมีปัญหาอะไรให้ช่วยท่านก็ยินดีจะช่วย และจะยินดีมากหากจะได้มีส่วนส่งเสียให้ได้เล่าเรียนต่อชั้นสูง ๆ แต่ถ้าไม่รับปากท่านสมภารจะนั่งอยู่อย่างนั้นไม่ยอมกลับวัด บิดาของท่านจึงยอมให้เรียนต่อ แต่จะไม่ยอมรบกวนท่านสมภารเด็ดขาดและจะส่งเสียให้เล่าเรียนด้วยตัวของท่านเอง
ท่านได้เข้าศึกษาต่อในชั้นมัธยมปลายที่โรงเรียนสวนกุหลาบวิทยาลัย และเข้าศึกษาต่อในระดับอุดมศึกษา ได้รับปริญญาวิทยาศาสตรบัณฑิตและปริญญาวิทยาศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาเคมี จากจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เมื่อท่านได้รับปริญญาโทแล้ว ก็ได้รับการบรรจุเป็นอาจารย์แผนกเคมี ในปี พ.ศ.2488 ได้รับเงินเดือน เดือนละ 140 บาท ในขณะนั้นท่านนับเป็นอาจารย์หนุ่มรุ่นใหม่ไฟแรง มีนักศึกษาให้ความเคารพและชื่นชมมาก ด้วยความที่ท่านมีภูมิความรู้สูง ฉลาด สอนเร็ว กระฉับกระเฉง มีวิธีสอนที่เข้าใจง่ายและเป็นกันเองกับนักเรียน ถึงแม้ว่าท่านยังเป็นอาจารย์ที่อาวุโสน้อยและยังไม่ได้ไปเรียนต่อต่างประเทศเหมือนอาจารย์อาวุโสท่านอื่น แต่การสอนของท่านก็ได้รับการยกย่องชื่นชมจากนักเรียนอยู่เสมอ ๆ
ท่านเป็นอาจารย์ที่สอนแบบ Tutorial ที่เก่งที่สุดคนหนึ่ง มีกลวิธีในการสอนที่ดีมากจนเป็นที่พออกพอใจของนักศึกษาทุกกลุ่ม เนื่องจากท่านเข้าใจเลือกปัญหาเลือกจุดสำคัญต่าง ๆ มาเน้น จนมีนักศึกษาบางคนเข้าใจผิดว่าท่านรู้ข้อสอบแล้วนำมาสอนให้นักศึกษา ที่เป็นดังนี้เพราะทุกเรื่องทุกประเด็นที่ท่านนำมาสอนมักตรงกับข้อสอบของอาจารย์เคมีรุ่นผู้ใหญ่เป็นส่วนมาก
ปี พ.ศ.2490 ท่านได้รับทุนไปศึกษาต่อ ณ มหาวิทยาลัย Liverpool ประเทศอังกฤษ จนได้รับปริญญาเอกทางอินทรีย์เคมี สมัยที่ท่านศึกษาระดับปริญญาเอกอยู่นั้น ได้รับคำชมจากบรรดาอาจารย์ที่มหาวิทยาลัย Liverpool อยู่เสมอ
ศาสตราจารย์ ดร.แถบ นีละนิธิ อดีตคณบดีคณะวิทยาศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ซึ่งได้เดินทางไปดูงานที่มหาวิทยาลัย Liverpool ได้มีโอกาสพบกับผู้ควบคุมการศึกษาและการวิจัยของท่าน ซึ่งได้ชมเชยให้ฟังว่าท่านเป็นนักเรียนไทยที่มีความสามารถมาก และทำการวิจัยได้ผลดียิ่งกว่านักเรียนไทยคนอื่น ๆ ที่ได้เคยพบมา
ภายหลังเดินทางกลับจากประเทศอังกฤษ ท่านได้เข้ารับราชการที่คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยแพทยศาสตร์ ต่อมาไม่นานก็ได้รับมอบหมายให้เป็นผู้จัดตั้ง “คณะวิทยาศาสตร์การแพทย์” ขึ้นในมหาวิทยาลัยแพทยศาสตร์ ซึ่งตอนนั้นท่านทำงานหนักมาก แต่ก็ทำไปได้ด้วยดีและได้รับความสำเร็จอันงดงาม
งานแรกของท่านที่ถือว่าประสบความสำเร็จอย่างมาก คือการเป็นหัวหน้าดำเนินการศึกษาของนักศึกษาเตรียมแพทยศาสตร์เชียงใหม่ ซึ่งในตอนนั้นยังสังกัดอยู่ในมหาวิทยาลัยแพทยศาสตร์ ในการดำเนินการครั้งนี้ไม่มีทั้งสถานที่และอาจารย์ประจำ ต้องอาศัยสถานที่เรียนกันในโรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ แต่ครูบาอาจารย์ของท่านได้แลเห็นถึงความตั้งใจดีและความเอาจริงเอาจัง จึงช่วยกันไปดำเนินการสอนให้ เป็นการแก้ไขปัญหาการขาดแคลนอาจารย์ไปได้ระยะหนึ่ง
ตลอดเวลาที่ท่านเริ่มงานที่โรงเรียนเตรียมแพทยศาสตร์เชียงใหม่ ท่านต้องฝ่าฟันอุปสรรคนานับประการ รวมทั้งการถูกเพ่งเล็งในแง่ที่ไม่งามและดูแคลนอยู่หลายครั้ง จนในที่สุดความสำเร็จของนักศึกษาแพทย์เชียงใหม่รุ่นแรกก็ปรากฎผล คือเมื่อมีการสอบรวมกับคณะแพทยศาสตร์จากศิริราชและจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ปรากฏว่านักศึกษาของท่านสามารถทำคะแนนนำเป็นส่วนมาก นับเป็นผลจากการปูพื้นฐานวิชาต่าง ๆ เป็นอย่างดี ผลสำเร็จนี้สามารถทำให้ท่านขยายงานเป็นคณะวิทยาศาสตร์การแพทย์ได้สำเร็จในไม่ช้า ซึ่งต่อมาได้กลายเป็น คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล ในปัจจุบัน
หลังจากที่คณะวิทยาศาตร์การแพทย์เจริญก้าวหน้าขึ้นเป็นลำดับ จนกลายเป็นสถาบันการศึกษาด้านวิทยาศาสตร์ที่แข็งแกร่งระดับประเทศ ท่านได้ริเริ่มโครงการจัดตั้งมหาวิทยาลัยในส่วนภูมิภาคเพื่อขยายโอกาสและเป็นการพัฒนาศักยภาพทางการศึกษาของประเทศ โดยท่านร่วมเป็นคณะกรรมการจัดตั้งมหาวิทยาลัยในส่วนภูมิภาคหลายแห่งไม่ว่าจะเป็น มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยขอนแก่น หรือมหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์
ปี พ.ศ.2514 ได้เกิดการสูญเสียครั้งใหญ่ของวงการการศึกษาและวิทยาศาสตร์ของไทย เมื่อท่านได้จากไปอย่างไม่มีวันกลับ แต่ท่านจะยังคงสถิตย์อยู่ในใจของทุกคนที่เกี่ยวข้องไปตลอดกาล
การรับราชการ
พ.ศ.2486 - อาจารย์ผู้ช่วยสอนแผนกเคมี จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
พ.ศ.2488- อาจารย์โท แผนกเคมี จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
พ.ศ.2490 - ลาราชการเพื่อศึกษาต่อ ณ ประเทศอังกฤษ
พ.ศ.2493 - อาจารย์โท แผนกเคมี จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
พ.ศ.2494 - อาจารย์โท แผนกเภสัชเคมี คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยแพทยศาสตร์
พ.ศ.2496 - อาจารย์เอก แผนกเภสัชเคมี คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยแพทยศาสตร์
พ.ศ.2501 - ผู้อำนวยการ โรงเรียนเตรียมวิทยาศาสตร์การแพทย์ มหาวิทยาลัยแพทยศาสตร์
พ.ศ.2502 - ศาสตราจารย์แผนกเคมี มหาวิทยาลัยแพทยศาสตร์
พ.ศ.2503 - รักษาการคณบดี คณะวิทยาศาสตร์การแพทย์ มหาวิทยาลัยแพทยศาสตร์
พ.ศ.2503 - คณบดีคณะวิทยาศาสตร์การแพทย์ มหาวิทยาลัยแพทยศาสตร์
(พ.ศ.2512 เปลี่ยนชื่อเป็น คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล)
พ.ศ.2511 - ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งให้เป็น รองอธิการบดี มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ อีกตำแหน่งหนึ่ง
พ.ศ.2512 - ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งให้เป็น อธิการบดี มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ อีกตำแหน่งหนึ่ง
ราชการพิเศษ และหน้าที่ราชการอื่น ๆ
- กรรมการมูลนิธิอานันทมิหดล
- กรรมการสภามหาวิทยาลัยมหิดล
- กรรมการสภามหาวิทยาลัยขอนแก่น
- กรรมการสภามหาวิทยาลัยเชียงใหม่
- กรรมการสภามหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์
- กรรมการพัฒนามหาวิทยาลัย
- กรรมการสถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์ประยุกต์
- กรรมการดำเนินการเกี่ยวกับการช่วยเหลือในระดับอุดมศึกษา ในด้านแพทยศาสตร์ เกษตรศาสตร์และสังคมศาสตร์
- กรรมการสภาวิจัยแห่งชาติ
- กรรมการสภาการศึกษาแห่งชาติ
- กรรมการสอบคัดเลือกผู้ที่จะไปศึกษา ณ ต่างประเทศตามโครงการหลายโครงการ ทั้งของไทยและต่างประเทศ
- กรรมการร่วมกับมูลนิธิร็อคกี้เฟลเลอร์ ประเทศสหรัฐอเมริกา สถาบันประเทศอังกฤษและประเทศออสเตรเลีย เพื่อจัดหาอาจารย์จากต่างประเทศ จัดหาทุนให้อาจารย์และนักศึกษาไปศึกษาต่อยังต่างประเทศ
- เป็นผู้แทนไปประชุมสากลเคมี ตามคำเชิญของสมาคมเคมีประเทศต่าง ๆ หลายประเทศ
- เป็นผู้ดำเนินการก่อตั้งโรงเรียนเตรียมวิทยาศาสตร์การแพทย์ มหาวิทยาลัยแพทยศาสตร์และได้ขยายงานจนเป็นคณะวิทยาศาสตร์การแพทย์ มหาวิทยาลัยแพทยศาสตร์ คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดลในปัจจุบัน
- เป็นผู้ช่วยราชการดำเนินการจัดตั้งมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ และช่วยเหลือด้านต่าง ๆ หลายด้านเรื่อยมา
- ช่วยดำเนินงานจัดตั้งมหาวิทยาลัยขอนแก่น ตั้งแต่เริ่มแรกและช่วยเหลือออกแบบห้องทดลอง ช่วยหาอาจารย์ ช่วยให้นักศึกษามหาวิทยาลัยขอนแก่นได้มีสถานที่เรียน ก่อนที่มหาวิทยาลัยจะสร้างเรียบร้อย โดยให้ทำการศึกษาในคณะวิทยาศาสตร์การแพทย์เป็นเวลา 2 ปี ครึ่ง และช่วยสอนด้วยตนเองตลอดระยะเวลานั้น
- เป็นผู้ช่วยในการดำเนินการจัดตั้งมหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ หาผู้บริจาคที่ดินให้แก่ราชการจัดหาคณาจารย์ เพื่อทำการสอน ตลอดจนหาทุนช่วยเหลือจากต่างประเทศ
- ดำเนินการขอความช่วยจากต่างประเทศ ให้คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล ดังต่อไปนี้
18.1 ประเทศออสเตรเลีย : ให้เครื่องมือทดลองวิทยาศาสตร์ เป็นมูลค่าประมาณ 5 แสนบาท และให้ทุนแก่นักศึกษาไปศึกษาต่อเพื่อกลับมาเป็นอาจารย์ของคณะฯ
กว่า 30 ทุน
18.2 ประเทศอังกฤษ : ให้เครื่องมือวิทยาศาสตร์เป็นจำนวนมาก ให้ทุนแก่นักศึกษา หลายสิบคนและส่งอาจารย์ชาวอังกฤษมาช่วยสอนในคณะฯ ติดต่อกันเป็นเวลา 5 ปี
18.3 ประเทศสหรัฐอเมริกา
18.3.1 มูลนิธิร็อคกี้เฟลเลอร์ : ให้ความช่วยเหลือขยายงานของคณะฯ ระยะยาว โดยให้ทุนการจัดซื้อเครื่องมือวิทยาศาสตร์ สำหรับการวิจัยและการสอน ให้ทุน
การศึกษาสำหรับอาจารย์เพื่อศึกษาต่อ ณ ประเทศสหรัฐอเมริกา จนถึงปริญญาเอก เพื่อกลับมาทำการสอนในคณะฯ ให้ตำราเรียนและวารสารวิทยาศาสตร์
มากมาย ส่งผู้เชี่ยวชาญสาขาต่าง ๆ จากสหรัฐฯ มาทำการสอน และจัดตั้งภาควิชาต่าง ๆ จนกว่าอาจารย์ไทยจะมีเพียงพอและให้ทุนอื่น ๆ อีกมากเป็นมูลค่า
ทั้งสิ้นกว่า 100 ล้านบาท
18.3.2 Massachusetts Institute of Technology : เปิดศูนย์การวิจัยสารที่เป็นพิษจากเชื้อราร่วมกับคณะฯ ซึ่งเป็นโครงการระยะยาว ได้รับเครื่องมือและเงินทุน
วิจัยหลายล้านบาท และได้ให้ทุนแก่อาจารย์ของคณะฯ เพื่อไปศึกษาต่อด้วย
19. เป็นผู้แทนหรือผู้รับเชิญให้ไปประชุมยังต่างประเทศในเรื่องอื่น ๆ นอกจากการขอความช่วยเหลือและการประชุมทางวิชาการเคมีหลายครั้ง อาทิ รับเชิญจากรัฐบาล
ออสเตรเลียไปประชุม Australlian-New Zealand Association for the Advancement of Sciences, 37th Congress ณ กรุงแคนเบอร่า ในปี พ.ศ.2507
20. ศาสตราจารย์ ดร.สตางค์ มงคลสุข เตรียมจะเดินทางเจรจาในรายละเอียดเพื่อขอความช่วยเหลือจากรัฐบาล
ญี่ปุ่น แคนาดา อังกฤษ และมูลนิธิร็อคกี้เฟลเลอร์ สำหรับ
มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์และคณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล การเจรจาครั้งนี้ เป็นที่คาดกันว่าประเทศและมูลนิธิต่าง ๆ ดังกล่าวจะตกลงช่วยเหลือในด้านการ
เงิน ทุนการศึกษาและอาจารย์ชาวต่างประเทศ เป็นมูลค่าทั้งสิ้นหลายสิบล้านบาท แต่ท่านได้ถึงแก่มรณกรรมเสียก่อน
นอกจากที่กล่าว ศาสตราจารย์ ดร.สตางค์ มงคลสุข ยังเป็นกรรมการที่ปรึกษาทางด้านวิทยาศาสตร์ ของส่วนราชการ และบริษัทอุตสาหกรรมหลายแห่ง และมีหน้าที่การงานพิเศษอีกมาก ซึ่งล้วนแต่เป็นประโยชน์แก่ทางราชการ การศึกษาและวงการวิทยาศาสตร์ของชาติทั้งสิ้น
เครื่องราชอิสริยาภรณ์
พ.ศ.2495 - เบญจมาภรณ์ช้างเผือก
พ.ศ.2496 - จตุรถาภรณ์ช้างเผือก
พ.ศ.2498 - ตริตาภรณ์มงกุฎไทย
พ.ศ.2505 - ตริตาภรณ์ช้างเผือก
พ.ศ.2507 - ทวีติยาภรณ์มงกุฎไทย
พ.ศ.2508 - ทวีติยาภรณ์ช้างเผือก
พ.ศ.2510 - ประถมาภรณ์มงกุฎไทย
พ.ศ.2512 - ตติยจุลจอมเกล้าวิเศษ
- ประถมมาภรณ์ช้างเผือก
พ.ศ.2514 - ทุติยจุลจอมเกล้า
ผลงานวิชาการ
- Dean, F.M., Halewood, P., Mongkolsuk, S., Robertson, A., Whalley, W.B. Usnic acid; A revised structure for Usnolic Acid and the resolution of (+/-) Usnic Acid. J. Chem. Soc. 1953, 1250-1261.
- Mongkolsuk, S.; Robertson, Alexander; Towers, R. 2,3',4,5'-Tetrahydroxystilbene from Artocarpus lakoocha. J. Chem. Soc. 1957, 2231-2233.
- Loder, J. W., Mongkolsuk, S., Robertson, Alexander, Whalley, W. B. Diospyrol : A constituent of Diospyros molis. J. Chem. Soc. 1957, 2233-2237.
- Mongkolsuk, Stang, Dean, F. M. Pinostrobin and Alpinetin from Kaempferia pandurata. J. Chem. Soc. 1964, 4654-4655.
- Mongkolsuk, S., Sdarwonvivat, C. 3-Methylnaphthelene-1,8-diol from Diospyros mollis. J. Chem. Soc. 1965, 1533.
- Ollis, W.D., Ramsay, M.V.J., Sutherland, I.O., Mongkolsuk, S. Constituents of gambogic acid. Tetrahedron. 1965; 21, 1453-1470.
- Mongkolsuk, S., Dean, F.M., Houghton, L.E. Combretol from Combretum quadrangular. J. Chem. Soc. 1966, 125.
- Falshaw, C.P., Ollis, W.D., Ormand, K.L., Mongkolsuk, S., Podimuang, V. Spectroscopic identification of coniferin. Phytochemistry. 1969; 8, 913-915.
- Dean, F.M., Mongkolsuk, S., Podimuang, V. 150. (+)-Pisetinidol from Afzelia xylocarpa. J. Chem. Soc. 1965, 828-829.
- วิจัยสมุนไพร เจตมูลเพลิงแดง และพิสูจน์ว่าสารที่เป็นตัวยาคือสารเคมีที่มีชื่อ plumbagin แต่ยังไม่ได้ตีพิมพ์เผยแพร่
ห้องแสดงภาพ "ศาสตราจารย์ ดร.สตางค์ มงคลสุข"
ที่มาภาพ : หน่วยจดหมายเหตุและพิพิธภัณฑ์ คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล
