ศาสตราจารย์เกียรติคุณ ดร. ม.ร.ว.ชิษณุสรร สวัสดิวัตน์
ประวัติ l ผลงานด้านการวิจัย l คำประกาศเกียรติคุณ l วาทะนักวิทยาศาสตร์ดีเด่น l ห้องแสดงภาพ

Emeritus Professor Dr. M.R.Jisnuson Svasti
B.A. (Hons.), Ph.D. (Cambridge)
2002 Outstanding Scientist Award (Biochemistry)
ศาสตราจารย์เกียรติคุณ ดร. หม่อมราชวงศ์ชิษณุสรร สวัสดิวัตน์ นักวิจัยไทยที่มีผลงานดีเด่นในสาขาชีวเคมีและชีวเคมีศึกษา มีความสนใจเป็นพิเศษเกี่ยวกับโปรตีนและเอนไซม์ เป็นผู้ก่อตั้งชมรมวิจัยโปรตีนแห่งประเทศไทยขึ้น เมื่อ พ.ศ. 2548
การศึกษา
ศึกษาที่ประเทศอังกฤษ ตั้งแต่อายุ 6 ขวบ โดยสำเร็จการศึกษาระดับประถมที่โรงเรียน Cheam School และระดับมัธยมที่โรงเรียน Rugby School จากนั้นได้รับปริญญาตรี (เกียรตินิยม) สาขาชีวเคมี จาก มหาวิทยาลัยเคมบริดจ์ ประเทศอังกฤษ ในปี พ.ศ. 2511 ได้รับปริญญาโท สาขาชีวเคมี และปริญญาเอก สาขาอณูชีววิทยา จาก มหาวิทยาลัยเคมบริดจ์ ในปี พ.ศ. 2515 โดยทำงานวิจัยกับนักวิทยาศาสตร์รางวัลโนเบล Dr. César Milstein ที่ MRC Laboratory of Molecular Biology
ประวัติการทำงาน
- ตำแหน่งในสมาคมและองค์กรต่าง ๆ ของประเทศไทย
- 1974-1984, 1992-1933 : Editorial Board, Journal of the Science Society of Thailand
- 1982-1991 : Board of Directors, Chumbot-Pantip Foundation
- 1985-1987 : Editor-in-Chief, Journal of the Science Society of Thailand
- 1985-1987 : Member, Executive Committee, Science Society of Thailand under the Patronage of His Majesty the King
- 1986-1987 : Chairman, Biochemical Section, Science Society of Thailand
- 1988-present : Advisor, Biochemical Section, Science Society of Thailand
- 1991-1998 : Committee Member, National Research Council of Thailand (Agriculture & Biology Section)
- 1994-1998 : Executive Committee, Journal of the Science Society of Thailand
- 2001-2008 : Editor-in-Chief, ScienceAsia, Journal of the Science Society of Thailand
- 2002-2016 : Committee Member, National Research Council of Thailand (Chemical and Pharmaceutical Sciences Section)
- 2002-present : Honorary Jury, UNESCO-L’Oreal Women in Science Program, Thailand
- 2004-2015 : University Council, Huachiew Chalermphrakiet University, Bangkok
- 2005-2007 : University Council, Mahidol University, Bangkok
- 2006-2020 : President and Founder, Protein Society of Thailand
- 2008-2011 : President, Science Society of Thailand under the Patronage of H.M. the King
- 2008-2011 : Board of Directors, National Science Museum, Thailand
- 2008-present : Committee, The Promotion of Academic Olympiads and Development of Science Education Foundation (POSN)
- under the Patronage of H.R.H. Princess Galyani Vadhana Krom Luang Naradhiwas Rajanagarindra
- 2008-2013 : Board of Directors, Synchrotron Light Research Institute, Thailand
- 2009-present : Chairman and Founder, Marsi Foundation
- 2009-2016 : University Council, Christian University, Thailand
- 2009-2012 : Committee Member, Council for the Science and Technology Profession
- 2011-present : Committee Member, Mom Chao Vudhividhu Foundation
- 2012-present : Chairman, Education Committee, Thai Toray Science Foundation
- 2012-present : Advisor, Science Society of Thailand under the Patronage of His Majesty the King
- 2012-present : Deputy Chairman and Board of Directors (since 1985), Memorial Foundation for H.M. King Rama VII-Queen Rambhai Barni
- 2013-present : Deputy Chair and Board of Trustees (since 1990), Cambridge-Thai Foundation
- 2014-present : University Council, Siam University
- 2015-2016 : Council Member, Chulaborn Graduate Institute
- 2017-2020 : Expert Committee in Medicine & Public Health, National Research Council of Thailand
- 2017-present : Chairman and Board of Directors (since 1984), Prajadhipok-Rambhai Barni Foundation
- 2019-present : Committee Member, Princess Srisavangavahdana College of Medicine, Chulabhorn Royal Academy,
- 2020-2023 : Subcommittee Member for Promotion and Development of Research & Innovation, Office of the Higher Education Commission
- ตำแหน่งในสมาคมและองค์กรระดับนานาชาติ
- 1979-1981 : Member, Coordinating Committee, Asian Network of Biological Science
- 1980-1986 : Treasurer, Federation of Asian and Oceanian Biochemists (FAOB)
- 1989-1990 : President-Elect, Federation of Asian and Oceanian Biochemists
- 1990-1992 : President, Federation of Asian and Oceanian Biochemists (FAOB)
- 1993-1994 : Past President, Federation of Asian and Oceanian Biochemists and Molecular Biologists (FAOBMB)
- 1994 : Chairman, Organising Committee, Eleventh FAOBMB Symposium on Biopolymers and Bioproducts: structure,
- function and applications, Bangkok, 15-18 November 1994
- 1996-2002 : Member, Committee on Symposia, International Union of Biochemistry and Molecular Biology (IUBMB)
- 1996-2009 : Thai Delegate to International Union of Biochemistry and Molecular Biology (IUBMB)
- 1998-2018 : Governing Council, Asia-Pacific International Molecular Biology Network (A-IMBN)
- 2001 : Membership Advisory Committee, Biochemistry and Biophysics (2001-2005), Structural, Cell and Molecular Biology (2010-2015),
- The World Academy of Sciences (TWAS)
- 2003-2019 : Editorial Board, Molecules and Cells, Korean Society of Molecular and Cellular Biology
- 2003-2009 : Health Committee, EAGLES (European Action on Global Life Sciences)
- 2004-2016 : Council Member, Asian and Oceanic Human Proteome Organization (AOHUPO)
- 2008-2012 : Treasurer, Federation of Asian Scientific Academies & Societies (FASAS)
- 2008-2011 : Management Board, Science Council of Asia (SCA)
- 2010-2017 : Steering Committee, Asia Pacific Protein Association (APPA)
- 2011-2015 : Member, Evaluation Committee, TWAS Biology Prize
- 2014 : Chairman, Organizing Committee, 7th Asian Oceania Human Proteome Organization / 9th Protein Society of Thailand Conference,
- Bangkok, 6-8 August 2014
- 2015 : Chairman, Organising Committee, 9th Asian Science Camp, Thailand, 2-8 August 2015
- 2015-present : International Committee, Asian Science Camp
- 2016-2019 : International Advisory Committee, Synchrotron Light Research Institute, Thailand
- 2017-2018 : President, Asia Pacific Protein Association (APPA)
เกียรติคุณและรางวัล
- ระดับประเทศ
- 1982 : รางวัลมหาวิทยาลัยมหิดล สาขาการวิจัย พ.ศ. 2525
- Mahidol University Prize for Excellence in Research: “Chromatin Structure and Nucleic Basic Proteins in Mammalian Male Germ Cells”
- (with Nongnuj Tanphaichitr and Prasert Sobhon)
- 1997 : สมาชิกก่อตั้งบัณฑิตสภาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย
- Founding Member, Thailand Academy of Science and Technology (TAST)
- 1998 : รางวัลนักวิจัยดีเด่นของทบวงมหาวิทยาลัย พ.ศ. 2541 สาขาอาจารย์หรือนักวิชาการในสถาบันอุดมศึกษา ที่มีผลงานวิจัยและพัฒนาที่มีผลในการยกระดับ
- คุณภาพการเรียนการสอนในระดับอุดมศึกษา
- 1998 : Member, Asia Pacific International Molecular Biology Network
- 2001-2007 : เมธีวิจัยอาวุโส สกว. สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สาขาชีวเคมี) พ.ศ. 2544-2550
- 2002 : รางวัลนักวิทยาศาสตร์ดีเด่น ของ มูลนิธิส่งเสริมวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีในพระบรมราชูปถัมภ์ พ.ศ. 2545
- Outstanding Scientist of Thailand Award, Foundation for the Promotion of Science and Technology under the Patronage of His Majesty the
- King, 2002
- 2003 : รางวัลนักวิจัยดีเด่นแห่งชาติ พ.ศ. 2546 สาขาวิทยาศาสตร์เคมีและเภสัช ของ สำนักงานคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ
- Outstanding Researcher, Chemical Sciences and Pharmacy Section, National Research Council of Thailand
- 2003 : รางวัลอาจารย์ดีเด่น ของสภาอาจารย์ คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล พ.ศ. 2546
- Outstanding Lecturer, Faculty Club, Faculty of Science, Mahidol University
- 2004 : รางวัลอาจารย์ตัวอย่าง ของสภาคณาจารย์ มหาวิทยาลัยมหิดล พ.ศ. 2547
- Exemplary Lecturer, Faculty Club, Mahidol University
- 2004 : รางวัลอาจารย์ดีเด่นแห่งชาติ พ.ศ. 2548 สาขาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี จากที่ประชุม ประธานสภาอาจารย์ มหาวิทยาลัยแห่งประเทศไทย (ปอมท.)
- Outstanding Lecturer Award, Council of the University Faculty Senates of Thailand
- 2004 : เมธีวิจัยอาวุโส สกว. พ.ศ. 2547 สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สาขาวิทยาการโปรตีน)
- 2005 : ได้รับพระราชทานเหรียญดุษฎีมาลา เข็มศิลปวิทยา สาขาวิทยาศาสตร์ พ.ศ. 2548
- 2009 : Sood Sangvichien Lecture and Gold Medal Award (พ.ศ. 2552)
- 2010 : Mahidol University International Publications Award (พ.ศ. 2553)
- 2016 : Serene Piboonniyom Keynote Lecture (พ.ศ. 2559)
ระดับนานาชาติ
1994 : Honorary Member, Federation of Asian and Oceanian Biochemists and Molecular Biologists, Inc. (FAOBMB)
1995 : Honorary Member, Philippine Society of Biochemistry and Molecular Biology
1996 : Elected Fellow, The World Academy of Sciences (TWAS)
1998 : Member, Asia-Pacific International Molecular Biology Network (A-IMBN)
2012 : A-IMBN Distinguished Lecture at the 14th Asia-Pacific International Molecular Biology Network Conference, 2012
ทุนวิจัย
- 1974-1980 : Rockefeller Foundation (Research in Reproductive Biology)
- 1975-1977 : W.H.O. Task Force on Male Fertility (Protein changes specific to spermatogenesis and their potential applications)
- 1978-1981 : Ford Foundation (Structure of chromatin and basic nuclear proteins in mammalian male germ cells)
- 1978-1981 : Mahidol University (Structure, properties and mechanism of action of human plasma vitamin D binding protein)
- 1982-1984 : Rockefeller Foundation (Effect of gossypol on the structure of chromatin and the metabolism of mammalian male germ cells)
- 1982-1984 : Mahidol University (Studies of cytochrome P-450 in vitamin A-deficient rat)
- 1984-1986 : National Centre for Genetic Engineering and Biotechnology (Isolation of genetic engineering materials for distribution in Thailand)
- 1984-1987 : Mahidol University (Structure and properties of abnormal hemoglobins)
- 1990-1994 : National Research Council of Thailand (Synthesis of oligosaccharides using glycosidase enzymes indigenous to Thailand)
- 1991-1999 : Chulabhorn Research Institute: Medicinal and therapeutic applications of plant enzymes: structural analysis, protein engineering,
- and oligosaccharide synthesis
- 1992-present : Chulabhorn Research Institute: Analysis of proteins, blood, and body fluids for diagnosis, counseling and treatment of genetic
- disease
- 1995-1996 : European Union Grant in collaboration with Christopher Bucke (Structure and applications of Thai Rosewood β-glucosidase)
- 1998-2006 : Chulabhorn Research Institute: Proteomic studies of cancer cells treated with bioactive compounds from Thai medicinal plants
- 2003-present : Chulabhorn Research Institute: Oncoproteomics in Thailand (Proteomics and Functional Studies of Proteins and
- Glycoproteins in Cancer)
- 2007-present : Chulabhorn Research Institute: Anticancer agents inhibiting metastasis, angiogenesis and reversal of drug resistance
- 2008-2022 : Chulabhorn Research Institute: Proteomic investigations into the biological impact of pesticides and xenobiotics
เครื่องราชอิสริยาภรณ์
- พ.ศ. 2530 : ประถมาภรณ์มงกุฎไทย (ป.ม.)
- Knight Grand Cross of the Most Noble Order of the Crown of Thailand, 1987
- พ.ศ. 2533 : ประถมาภรณ์ช้างเผือก (ป.ช.)
- Knight Grand Cross of the Most Exalted Order of the White Elephant, 1990
- พ.ศ. 2536 : มหาวชิรมงกุฎ (ม.ว.ม.)
- Knight Grand Cordon (special class), Most Noble Order of the Crown of Thailand, 1993
- พ.ศ. 2541 : มหาปรมาภรณ์ช้างเผือก (ม.ป.ช.)
- Knight Grand Cordon (special class) the Most Exalted Order of the White Elephant, 1998
- พ.ศ. 2548 : เหรียญดุษฎีมาลา เข็มศิลปวิทยา สาขาวิทยาศาสตร์ พ.ศ. 2548
- The Dushdi Mala Medal, 2005
ผลงานด้านการวิจัย
ศาสตราจารย์เกียรติคุณ ดร. ม.ร.ว.ชิษณุสรร สวัสดิวัตน์ ทำงานวิจัยเกี่ยวกับโครงสร้างและการทำงานของโปรตีนและเอนไซม์ มาเป็นเวลากว่า 35 ปี ได้ศึกษาโปรตีนชนิดต่าง ๆ ของร่างกายหลายชนิด ดังต่อไปนี้
พ.ศ. 2512-2519 ศึกษาโปรตีนอิมมูโนโกลบูลิน ซึ่งเป็นโปรตีนภูมิคุ้มกันของร่างกาย ทำหน้าที่กำจัดสิ่งแปลกปลอมที่เข้ามาภายในร่างกาย จึงเป็นโปรตีนที่มีลักษณะโครงสร้างที่พิเศษ โดยมีส่วนหนึ่งของโครงสร้างที่เป็นพื้นฐานทำหน้าที่ส่วนรวม และส่วนที่มีความจำเพาะเพื่อให้สามารถจับกับสารต่าง ๆ ได้
พ.ศ. 2515-2529 ศึกษาโปรตีนและเอนไซม์ที่มีความจำเพาะต่อระบบสืบพันธุ์ของเพศชาย ซึ่งเป็นโปรตีนที่มีคุณสมบัติและโครงสร้างแตกต่างจากโปรตีนชนิดเดียวกันที่พบในอวัยวะอื่น ๆ จึงเป็นที่น่าสนใจว่าจะสามารถยับยั้งโปรตีนเหล่านี้ได้โดยไม่มีผลต่อโปรตีนของเนื้อเยื่ออื่นหรือไม่ ทั้งนี้ เพื่อหาแนวทางคุมกำเนิดในเพศชาย โปรตีนที่ศึกษาได้แก่ sperm protamine, testis-specific histone, testis-specific lactate dehydrogenase isozyme X และ plasma acidic protease เป็นต้น เพื่อทำให้เข้าใจโครงสร้างและหน้าที่การทำงานของโปรตีนเหล่านั้น
พ.ศ. 2527-2548 ศึกษาโครงสร้างของฮีโมโกลบินผิดปกติซึ่งเป็นสาเหตุทำให้เกิดโรคเลือด รวมทั้งศึกษาการผ่าเหล่าที่ทำให้เกิดความผิดปกตินี้ และได้ค้นพบฮีโมโกลบินผิดปกติชนิดใหม่อีกหลายชนิดที่ยังไม่เคยมีผู้พบมาก่อนในประเทศไทย เช่น Hb-Lepore-Washington-Boston, Hb J Buda, Hb G Coushatta และ Hb Queens เป็นต้น ทำให้ได้ข้อมูลพื้นฐานเกี่ยวกับความสัมพันธ์ระหว่างหน้าที่และโครงสร้างของฮีโมโกลบินที่ผิดปกติ และอาการของคนไข้ สามารถวินิจฉัยโรคได้อย่างชัดเจนขึ้น และสามารถให้คำปรึกษาแก่ผู้ป่วยได้อย่างถูกต้อง
พ.ศ. 2540-ปัจจุบัน ศึกษาโปรตีนและเอนไซม์ในโรคความผิดปกติของกระบวนการเมตาบอลิสม (Inborn errors of metabolism) ซึ่งพบในเด็กไทย และหากไม่ได้รับการรักษาทันท่วงที อาจก่อให้เกิดอาการปัญญาอ่อน ความผิดปกติของกระดูก ฯลฯ ได้ การศึกษาจึงมุ่งเน้นที่จะเข้าใจถึงพื้นฐานระดับโมเลกุลของโรคทางพันธุกรรม เพื่อจะได้นำไปประยุกต์ใช้ในการถ่ายทอดความรู้แก่ผู้ป่วยและช่วยในการบำบัดรักษา ตลอดจนวินิจฉัยโรค
พ.ศ. 2536-ปัจจุบัน ศึกษาโครงสร้างการทำงานของเอนไซม์ไกลโคซิเดสและสารจำพวกไกลโคไซด์ ซึ่งเป็นเอนไซม์ที่เกี่ยวข้องกับการสลายและการสร้างคาร์โบไฮเดรท โดยเฉพาะอย่างยิ่งสารจำพวกโอลิโกแซคคาไรด์ ที่มีความสำคัญต่อการทำงานต่าง ๆ ของเซลล์ ได้ค้นพบเอนไซม์จำพวกนี้ชนิดใหม่หลายชนิดจากเมล็ดพืชพื้นเมืองของไทย ที่มีประโยชน์สามารถนำมาใช้ในการสังเคราะห์โอลิโกแซคคาไรด์และไกลโคไซด์ได้ เช่น เอนไซม์จาก พะยูง ถ่อน มะเขือพวง กระเจี๊ยบ ฉนวน ลั่นทม มันสำปะหลัง และ ข้าว เป็นต้น
พ.ศ. 2543-ปัจจุบัน การพัฒนาเทคนิคด้านโปรตีโอมิกส์ในการวิจัยโรคมะเร็ง เป็นการศึกษาโปรตีนผิดปกติที่พบในโรคมะเร็งชนิดต่าง ๆ โดยใช้เทคนิคโปรตีโอมิกส์ (proteomics) วิเคราะห์หาโปรตีนที่น่าจะมีความสำคัญหรือมีความเกี่ยวข้องกับการเกิดโรคมะเร็งชนิดต่าง ๆ ทั้งนี้ เพื่อหาแนวทางในการพัฒนาการตรวจวินิจฉัยในระยะเริ่มแรกและแนวทางติดตามผลการรักษา ตลอดจนหาวิธีการรักษาโรคมะเร็งที่ได้ผลดียิ่งขึ้น
ศาสตราจารย์เกียรติคุณ ดร. ม.ร.ว.ชิษณุสรร สวัสดิวัตน์ ได้สร้างกลุ่มทีมวิจัยทางด้านโปรตีนและเอนไซม์ที่เข้มแข็งขึ้นในประเทศไทย ทั้งที่มหาวิทยาลัยมหิดลและสถาบันวิจัยจุฬาภรณ์ เพื่อมุ่งขยายงานวิจัยทางด้านนี้ให้กว้างขวางขึ้น โดยเน้นศึกษาโปรตีนและเอนไซม์ที่มีประโยชน์ในการประยุกต์ใช้ทางเทคโนโลยีชีวภาพ และที่เกี่ยวข้องกับโรคในมนุษย์ ศึกษาความสัมพันธ์ของโครงสร้างและการทำงานของโปรตีนและเอนไซม์ชนิดต่าง ๆ เช่น เอนไซม์ที่เกี่ยวข้องกับการสร้างอนุพันธ์ของเพนนิซิลินที่มีศักยภาพในการนำไปใช้เป็นยารักษาโรค ศึกษาการเปลี่ยนแปลงของโปรตีนในโรคต่าง ๆ รวมทั้งการประยุกต์ใช้สารสกัดจากธรรมชาติในการรักษาโรคมะเร็งและการหายของแผล ศึกษาการประยุกต์ใช้โปรตีนและเอนไซม์ทางเทคโนโลยีชีวภาพ เช่น โปรตีนและเอนไซม์ย่อยโปรตีนในไหมเพื่อพัฒนาอุตสาหกรรมผ้าไหมไทย การแยกสกัดเอนไซม์นาริจีเนสจากแหล่งในประเทศไทย สำหรับใช้ในอุตสาหกรรมผลิตน้ำผลไม้เพื่อกำจัดรสขมในน้ำผลไม้ เป็นต้น นอกจากนี้ ยังได้ให้ความสนใจด้านการเรียนการสอน และทำการวิจัยเกี่ยวกับการเรียนการสอนทางด้านชีวเคมีด้วย
งานวิจัยเหล่านี้ได้ตีพิมพ์ในวารสารนานาชาติกว่า 120 เรื่อง และจะก่อให้เกิดองค์ความรู้ใหม่ในเรื่องของกลไกการทำงานของโปรตีนและความสัมพันธ์กับโครงสร้าง ซึ่งจะนำไปสู่การประยุกต์ใช้ในด้านต่าง ๆ ทั้งด้านการแพทย์ อุตสาหกรรม และการรักษาสิ่งแวดล้อมต่อไปในอนาคต
คำประกาศเกียรติคุณ
รางวัล "นักวิทยาศาสตร์ดีเด่น" มูลนิธิส่งเสริมวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีในพระบรมราชูปถัมภ์
ศาสตราจารย์ ดร. ม.ร.ว.ชิษณุสรร สวัสดิวัตน์
(Professor Dr. M.R.Jisnuson Svasti)
นักวิทยาศาสตร์ดีเด่น สาขาชีวเคมี ประจำปีพุทธศักราช 2545
ด้วยคณะกรรมการรางวัลนักวิทยาศาสตร์ดีเด่น ในการประชุมครั้งที่ 2 เมื่อวันที่ 22 พฤษภาคม 2545 ได้พิจารณาเห็นว่า ศาสตราจารย์ ดร. ม.ร.ว.ชิษณุสรร สวัสดิวัตน์ เป็นผู้ทรงคุณวุฒิที่มีผลงานดีเด่นสาขาวิชาเคมี เป็นผู้ริเริ่มบุกเบิกงานด้านการศึกษาโครงสร้าง ส่วนประกอบ และหน้าที่การทำงานของโปรตีนต่าง ๆ ในประเทศไทย โดยได้ทำงานวิจัยด้านนี้ต่อเนื่องมาเป็นเวลานานกว่า 30 ปี ทำให้เกิดการพัฒนาเป็นเทคนิค วิธีวิจัยต่าง ๆ ที่นำไปสู่การสร้างความรู้ และประยุกต์ใช้โปรตีนในด้านต่าง ๆ ในประเทศไทย อาทิ เกษตร อุตสาหกรรมและการแพทย์ จึงสมควรเชิดชูเกียรติให้ประจักษ์โดยทั่วไป เพื่อเป็นแบบอย่างให้ผู้อื่นเจริญรอยตาม
เนื่องจากโปรตีนเป็นสารชีวโมเลกุลขนาดใหญ่ที่มีความสำคัญในเซลล์ของสิ่งมีชีวิต โดยเป็นสารที่แสดงออกของยีนส์ในโครโมโซม เป็นสารที่ทำงานต่าง ๆ ในเซลล์ และเป็นสารที่ทำให้เกิดความแตกต่างของเซลล์ต่าง ๆ ดังนั้นการเข้าใจถึงโครงสร้างคุณสมบัติและหน้าที่การทำงานของโปรตีน จึงมีความจำเป็นเพื่อที่จะนำไปสู่ความเข้าใจเกี่ยวกับกระบวนการต่าง ๆ ในสิ่งมีชีวิต ทั้งในภาวะปกติและภาวะผิดปกติในปริมาณ หรือคุณภาพของโปรตีนอาจทำให้เกิดโรคได้
ศ. ดร. ม.ร.ว.ชิษณุสรร สวัสดิวัตน์ ได้ศึกษาโครงสร้างและหน้าที่การทำงานของโปรตีนระบบต่าง ๆ เช่น โปรตีนในเลือด โปรตีนในระบบสืบพันธุ์ของเพศชาย โปรตีนผิดปกติในโรคต่าง ๆ และเอนไซม์จากพืช โปรตีนแรกที่ทำการศึกษา ได้แก่ โปรตีนอิมมูโกลบูลิน ซึ่งเป็นโปรตีนในเลือดที่มีความสำคัญในระบบภูมิคุ้มกันของร่างกาย โดยได้ให้ข้อมูลเกี่ยวกับส่วนของโมเลกุลที่คงที่ และทำหน้าที่ส่วนรวมได้ กับส่วนที่เปลี่ยนแปลงทำหน้าที่ให้ความจำเพาะในการจับสาร นอกจากนี้ได้ศึกษาโครงสร้างของ โปรตีนขนส่งไวตามินดีในเลือด เพื่อเข้าใจถึงสาเหตุที่โปรตีนมีความหลากหลาย รวมทั้งศึกษาการเปลี่ยนแปลงในโครงรูปของโปรตีนเมื่ออนุพันธุ์ของไวตามินดีเข้าไปจับ ซึ่งน่าจะมีความสำคัญในการทำงานของโปรตีน
การศึกษาโปรตีนและเอนไซม์ที่มีความจำเพาะต่อระบบสืบพันธุ์ในเพศชาย ช่วยให้เข้าในว่าโปรตีนแต่ละชนิด มีความแตกต่างกันอย่างไรจากโปรตีนชนิดเดียวกันที่พบในเนื้อเยื่ออื่น ซึ่งเพิ่มความเข้าใจเกี่ยวกับกระบวนการสืบพันธุ์ในเพศชาย ซึ่งจะเป็นพื้นฐานสำคัญในการพัฒนายาคุมกำเนิดสำหรับเพศชายต่อไป
ศ. ดร. ม.ร.ว.ชิษณุสรร สวัสดิวัตน์ ได้ค้นพบฮีโมโกลบินผิดปกติหลายตัวที่ไม่เคยพบมาก่อนในประเทศไทย ซึ่งโปรตีนฮีโมโกลบินนี้เป็นโปรตีนในเม็ดเลือดแดง ที่ทำหน้าที่ขนส่งออกซิเจนจากปอดไปสู่เนื้อเยื่อต่าง ๆ ทั่วร่างกาย โรคของฮีโมโกลบินมี 2 ชนิดคือ ธาลัสซีเมีย เกิดขึ้นจากการสังเคราะห์สายเปปไทด์ของฮีโมโกลบินน้อยหรือไม่มีเลย และโรคฮีโมโกลบินที่เกิดจากการผ่าเหล่า ทำให้โปรตีนมีโครงสร้างผิดปกติ ห้องปฏิบัติการของ ศ. ดร. ม.ร.ว.ชิษณุสรร สวัสดิวัตน์ สามารถศึกษาโครงสร้างผิดปกติ ของฮีโมโกลบินได้อย่างสมบูรณ์ที่สุด ทำให้สามารถวิเคราะห์โครงสร้างของฮีโมโกลบิน ที่ผิดปกติได้ถึง 10 ตัว จาก 25 ตัว ที่เคยพบในประเทศไทย ซึ่งมีประโยชน์ในการวินิจฉัยโรค และการนำไปประยุกต์ใช้ในการให้คำปรึกษาแนะนำแก่ผู้ป่วยที่ต้องการมีบุตร เป็นการช่วยป้องกันการเกิดโรคเลือดได้ด้วย
งานวิจัยเรื่องสุดท้าย เป็นการค้นพบโปรตีนที่ทำหน้าที่ย่อยสารคาร์โบไฮเดรต ในพืชพื้นเมืองไทย ได้แก่ เอสไซม์ชนิดไกลโคซิเดส เช่น จากต้นพะยูง ปอแก้ว ถ่อน เป็นต้น เอนไซม์เหล่านี้เป็นเอนไซม์ที่สามารถนำมาใช้สังเคราะห์สารคาร์โบไฮเดรต ที่มีลักษณะตามต้องการได้โดยย้อนปฏิกิริยา โดยเฉพาะอย่างยิ่งได้ศึกษาเอนไซม์เบต้ากลูโคซิเดส จากต้นพะยูงอย่างละเอียด ตั้งแต่การแยกให้บริสุทธิ์ ศึกษาคุณสมบัติการเร่งปฏิกิริยา การโคลนดีเอ็นเอและแสดงออก การศึกษาโครงสร้างและการนำไปใช้สังเคราะห์สารคาร์โบไฮเดรตจำเพาะต่าง ๆ นอกจากนี้ได้เริ่มศึกษาเอนไซม์กลูโคซิเดสจากพืชอื่น เช่น มันสำปะหลัง และมะเขือพวงด้วย เพื่อให้เข้าใจถึงความสัมพันธ์ระหว่างโครงสร้าง และการทำงานของเอนไซม์เบต้ากลูโคซิเดส และเพื่อมองแนวทางที่จะประยุกต์ใช้เอนไซม์เหล่านี้ ในการสังเคราะห์สารคาร์โบไฮเดรต และใช้เป็นต้นแบบในการศึกษาความแตกต่างของเอนไซม์กลุ่มนี้
งานวิจัยเกี่ยวกับโครงสร้างและการทำงานของโปรตีนที่ทำทั้งหมด ได้อาศัยเทคนิคหลายชนิด ซึ่งต้องพัฒนาให้สามารถทำได้ในประเทศไทย บางเทคนิคต้องมีการดัดแปลงและประยุกต์ให้เหมาะสมกับสภาพแวดล้อม โดยได้พัฒนาห้องปฏิบัติการชีวเคมี สถาบันวิจัยจุฬาภรณ์ ให้เป็นห้องปฏิบัติการที่สมบูรณ์ที่สุดในประเทศไทย ในการศึกษาโครงสร้างปฐมภูมิของโปรตีน โดยสามารถวิเคราะห์ปริมาณกรดอะมิโน แยกเปปไทด์หาลำดับของโปรตีน และแยกโปรตีนด้วยอิเล็กโตรฟอรีซีสในสองมิติ นอกจากนี้ ศ. ดร. ม.ร.ว.ชิษณุสรร สวัสดิวัตน์ ยังได้เคยใช้เทคนิคต่าง ๆ ในการศึกษาโครงสร้างรูปของโปรตีน เช่น การเรืองแสง และซีดีสเปคโตรสโคปี เป็นต้น และสุดท้ายเป็นผู้ร่วมก่อตั้ง ศูนย์เพื่อความเป็นเลิศทางโครงสร้างและหน้าที่การทำงานของโปรตีน ณ คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล ซึ่งจะติดตั้งเครื่องศึกษาผลึกของโปรตีนด้วยรังสีเอ็กซ์ เพื่อศึกษาโครงสร้างในสามมิติของโปรตีน ซึ่งจะทำให้สามารถศึกษาโปรตีนต่าง ๆ ที่มีความสำคัญสำหรับคนไทย และเป็นพื้นฐานสำคัญของการเข้าใจกลไกการทำงานของโปรตีนต่าง ๆ ตลอดจนทำให้สามารถออกแบบตัวต่อต้าน หรือยับยั้งการทำงานของโปรตีนต่าง ๆ ที่อาจนำไปประยุกต์ใช้เป็นยารักษาโรคต่าง ๆ ได้ในอนาคต
ศ. ดร. ม.ร.ว.ชิษณุสรร สวัสดิวัตน์ ไม่เพียงแต่ทำงานวิจัยทางด้านโครงสร้างและการทำงานของโปรตีน มาอย่างต่อเนื่องแต่ยังมีความสนใจทางด้านชีวเคมีศึกษา และได้ตีพิมพ์ผลงานวิจัยทางด้านชีวเคมีศึกษาลงในวารสารนานาชาติหลายเรื่อง นอกจากนี้ยังมีความตั้งใจสนับสนุนงานวิจัยในประเทศไทยอย่างจริงจังและต่อเนื่องมาตลอดชีวิตการทำงานของท่าน โดยร่วมกิจกรรมของสมาคมวิทยาศาสตร์แห่งประเทศไทยในพระบรมราชูปถัมภ์ ในฐานะบรรณาธิการวารสารวิจัยฉบับภาษาอังกฤษ 2 สมัย และประธานสาขาเคมี
สุดท้าย ศ. ดร. ม.ร.ว.ชิษณุสรร สวัสดิวัตน์ ได้ทุ่มเวลากับการส่งเสริมความร่วมมือกับต่างประเทศ โดยรับหน้าที่ต่าง ๆ ในองค์กรนานาชาติ เช่น President of the Federation of Asian and Oceanian Biochemists, Symposium Commitee of the International Union of Biochemistry and Molecular Biology และ Membership Commitee for Biochemistry and Biophysics, Third World Academy of Science
ด้วยผลงานดีเด่นที่เป็นรูปธรรมทั้งด้านงานสอน งานวิชาการ งานวิจัยและประดิษฐ์คิดค้น เพียบพร้อมด้วยคุณวุฒิและคุณธรรม สมควรเป็นแบบอย่าง คณะกรรมการรางวัลนักวิทยาศาสตร์ดีเด่น จึงมีมติเป็นเอกฉันท์ยกย่อง ศาสตราจารย์ ดร. ม.ร.ว.ชิษณุสรร สวัสดิวัตน์ เป็นนักวิทยาศาสตร์ดีเด่น สาขาชีวเคมี ประจำปี พุทธศักราช 2545
- คัดจากหนังสือ : มูลนิธิส่งเสริมวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีในพระบรมราชูปถัมภ์. (2545).
- รางวัลนักวิทยาศาสตร์ดีเด่นประจำปี ๒๕๔๕ : ศาสตราจารย์ ดร. ม.ร.ว.ชิษณุสรร สวัสดิวัตน์ ศาสตราจารย์ นายแพทย์สุทัศน์ ฟู่เจริญ.
- กรุงเทพฯ : มูลนิธิ.
วาทะ “นักวิทยาศาสตร์ดีเด่น”
“...ในสภาพที่ประเทศไทยมีนักวิจัยน้อย และขาดนวัตกรรม ควรจะต้องสนับสนุนวิทยาศาสตร์ให้มากขึ้น และจำเป็นที่จะให้ความสำคัญกับวิทยาศาสตร์พื้นฐานไม่น้อยกว่าวิทยาศาสตร์ประยุกต์ เพราะวิทยาศาสตร์พื้นฐานมีความสำคัญอย่างยิ่งในการสร้างโครงสร้างพื้นฐานทางด้านวิทยาศาสตร์ และทางด้านการวิจัย รวมทั้งสามารถสร้างนวัตกรรมที่จะนำไปต่อยอดได้ถ้าหวังแต่จะได้ผลของวิทยาศาสตร์ประยุกต์อย่างเดียว โครงสร้างพื้นฐานทางด้านวิทยาศาสตร์จะเสื่อมและเราจะไม่สามารถติดตามเทคโนโลยีของโลก ทำให้วิธีการที่เราใช้ในงานประยุกต์จะล้าสมัย และผลิตภัณฑ์หรือกระบวนการผลิตจะล้าสมัยขายไม่ได้ แน่นอนเทคโนโลยีสมัยปัจจุบันมีความรุดหน้าอย่างรวดเร็ว เช่นทางด้านจีโนมิกส์ หรือโปรตีโอมิกส์ ทำให้ยากที่นักวิจัยในประเทศกำลังพัฒนาจะติดตามได้ แต่เราจำเป็นต้องพยายาม แต่ต้องเลือกเทคโนโลยีให้ดี และสร้างระบบการใช้เครื่องมือร่วมกันอย่างมีประสิทธิภาพ
ในฐานะนักวิจัยคนหนึ่ง ถือว่าโชคดีสามารถทำงานที่ชอบคืองานวิจัยวิทยาศาสตร์อย่างอิสระมาเป็นเวลาถึง 30 ปี โชคดีเพราะว่าวิทยาศาสตร์และการวิจัยไม่เพียงแต่เป็นสิ่งที่จำเป็นในการแก้ไขปัญหาของประเทศและของมวลมนุษย์เท่านั้น แต่เป็นงานที่สนุก ท้าทาย และเป็นงานที่มีคุณค่า มีความงดงามในตัวของมันเองเช่นเดียวกับศิลปะ นอกจากนี้ วิทยาศาสตร์ไม่มีข้อจำกัดของพรมแดน การเมือง ชาติ หรือศาสนา และจากวิทยาศาสตร์นี้เอง ข้าพเจ้าได้มีเพื่อนทั่วโลกที่ร่วมกันคิด ร่วมกันทำ เพื่อให้โลกใบนี้ของเราดีขึ้น ...”
ห้องแสดงภาพ "ศาสตราจารย์เกียรติคุณ ดร. ม.ร.ว.ชิษณุสรร สวัสดิวัตน์"
- ที่มาภาพ : หน่วยจดหมายเหตุและพิพิธภัณฑ์ คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล
- มูลนิธิส่งเสริมวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ในพระบรมราชูปถัมภ์. (2545). รางวัลนักวิทยาศาสตร์ดีเด่นประจำปี 2545 :
- ศาสตราจารย์ ดร. ม.ร.ว.ชิษณุสรร สวัสดิวัตน์ ศาสตราจารย์ นายแพทย์สุทัศน์ ฟู่เจริญ. กรุงเทพฯ : มูลนิธิ.