รองศาสตราจารย์ ดร.พลังพล คงเสรี
รางวัลนักวิทยาศาสตร์รุ่นใหม่ สาขาเคมีอินทรีย์ ประจำปี 2546
รองศาสตราจารย์ ดร.พลังพล คงเสรี (ตำแหน่งทางวิชาการขณะได้รับรางวัล คือ ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.) เกิดเมื่อ พ.ศ. 2513 จบการศึกษาระดับมัธยมต้นที่โรงเรียนสวนกุหลาบวิทยาลัย และระดับมัธยมปลาย ที่โรงเรียนสามเสนวิทยาลัย จบปริญญาวิทยาศาสตรบัณฑิตสาขาเคมี (เกียรตินิยมอันดับหนึ่ง) จากมหาวิทยาลัยมหิดล ในปี พ.ศ. 2534 และศึกษาต่อในระดับปริญญาโท-เอก ด้านเคมีอินทรีย์ ณ มหาวิทยาลัยคอร์แนล ประเทศสหรัฐอเมริกา โดยมี Professor Jon Clardy เป็นอาจารย์ที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์ ในเรื่องที่เกี่ยวกับการศึกษาโครงสร้างสามมิติ ด้วยรังสีเอกซ์ (X-ray Crystallography) ของโปรตีนและเอนไซม์ ได้แก่ Cdc42Hs ซึ่งเป็นโปรตีนที่มีความสำคัญในการแบ่งตัวอย่างผิดปกติในเซลล์มะเร็ง โปรตีน FKBP-12 ที่มีประโยชน์ในการออกแบบยาลดภูมิคุ้มกันเอนไซม์ chorismate mutase และเอนไซม์ cyclohexadienyldehydratase ปัจจุบัน ดร.พลังพล รับราชการในตำแหน่งผู้ช่วยศาสตราจารย์ ประจำภาควิชาเคมี คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล
ในการวิจัย ดร.พลังพล ใช้เทคนิค X-ray Crystallography เป็นวิธีหลักในการศึกษาโครงสร้างทางเคมี ของสารที่มีความสัมพันธ์กับผลทางชีววิทยา โดยการศึกษาโครงสร้างสามมิติของผลึกสารเคมีที่มีฤทธิ์ทางชีวภาพและของสารชีวโมเลกุลขนาดใหญ่ด้วยรังสีเอกซ์ ทำให้ได้ข้อมูลของโครงสร้างและการจัดตัวของสารในสามมิติอย่างละเอียด ด้วยความแม่นยำสูงในระดับ Angstrom (10-10) เมตร ซึ่งเป็นประโยชน์อย่างยิ่งในการศึกษาสารอกฤทธิ์ทางชีวภาพที่มีโครงสร้างที่ซับซ้อน ดร.พลังพล ได้ทำการศึกษา วิเคราะห์และเก็บข้อมูลโครงสร้างผลึกของสาร bis-artemisinin ที่มีฤทธิ์ในการฆ่าเชื้อมาลาเรียที่มีประสิทธิภาพสูง (ทุนวิจัยจากสำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย) โดยผลจากการศึกษาวิจัยโครงสร้างผลึกของสารดังกล่าว และการได้ข้อมูลของสารอย่างครบถ้วนในประเทศนั้น ทำให้ย่นระยะเวลาการวิจัยให้สั้นลง ซึ่งเป็นการเอื้อประโยชน์อย่างยิ่ง ในการทำให้งานวิจัยส่วนอื่นสามารถดำเนินไปได้อย่างต่อเนื่อง นอกจากนี้การใช้เทคนิค X-ray Crystallography ร่วมกับวิธีทางสเปคโตรสโกปีในการศึกษาสารออกฤทธิ์ทางชีวภาพจากเชื้อรา (endophytic fungi) ในพืชสมุนไพรไทย ยังได้นำไปสู่การค้นพบสารชนิดใหม่ในกลุ่ม dihydroisocoumarin ที่มีฤทธิ์ฆ่าเชื้อมาลาเรีย (ทุนวิจัยโครงการพัฒนาองค์ความรู้และศึกษานโยบายการจัดการทรัพยากรชีวภาพในประเทศไทย - BRT)
ในส่วนของการศึกษาโครงสร้างผลึกของโปรตีน ที่เป็นเป้าหมายของยาในระดับเซลล์ เพื่อให้เข้าใจกลไกการทำงานของยา หรือสารออกฤทธิ์ทางชีวภาพในสิ่งมีชีวิต ดร.พลังพล ได้รับการสนับสนุนจาก คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล ภายใต้ศูนย์เพื่อความเป็นเลิศทางโครงสร้างและหน้าที่การทำงานของโปรตีน ที่จัดตั้งขึ้น ในปี พ.ศ. 2544 (โดยมี ศ. ดร. ม.ร.ว.ชิษณุสรร สวัสดิวัตน์ เป็นหัวหน้า) โดย ดร.พลังพล (ร่วมกับ ดร.อุบลศรี เลิศสกุลพานิช และ ศ. ดร.ยงยุทธ ยุทธวงศ์ จาก Protein-Ligand Engineering Laboratory) ศูนย์พันธุวิศวกรรมและเทคโนโลยีชีวภาพแห่งชาติ ด้วยทุนวิจัยจาก Thailand-Tropical Diseases Research Programme และ สกว.) ได้ใช้เทคนิค protein crystallography ศึกษาโครงสร้างสามมิติของเอนไซม์ dihydrofolate reductase ในเชื้อมาลาเรียชนิด Plasmodium vivax ซึ่งนำไปสู่ความเข้าใจกลไกการดื้อยาในกลุ่ม antifolate เช่น pyrimethamine และ cycloguanil องค์ความรู้ที่ได้ สามารถนำไปใช้ในการพัฒนาสารที่มีประสิทธิภาพ ในการรักษาโรคมาลาเรียต่อไป กลุ่มวิจัยของ ดร.พลังพล (ร่วมกับกลุ่มวิจัยของ ศ. ดร.วิทยา มีวุฒิสม ด้วยทุนวิจัยจาก สกว.) ยังได้ศึกษาโครงสร้างของเอนไซม์ D-phenylglycine aminotransferase ที่มีความสำคัญในกระบวนการชีวสังเคราะห์ของยาปฏิชีวนะ ในกลุ่มเพนนิซิลิน ซึ่งนำไปสู่ความเข้าใจเกี่ยวกับกลไกของปฏิกิริยา transamination ที่มีลักษณะเฉพาะตัวของเอนไซม์นี้ นอกจากนี้ ดร.พลังพล ยังได้ศึกษาการนำเอนไซม์ไปใช้เป็นสารคะตาลิสต์ (catalyst) ในการสังเคราะห์เคมี เช่น ปฏิกิริยา Baeyer-Villiger ปฏิกิริยา reduction และปฏิกิริยา transglucosylation
ที่มาข้อมูล : รางวัลนักวิทยาศาสตร์ดีเด่นประจำปี 2546. [กรุงเทพฯ] : มูลนิธิส่งเสริมวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ในพระบรมราชูปถัมภ์, 2546. ISBN 974-13-2511-8
ที่มาภาพ : หน่วยจดหมายเหตุและพิพิธภัณฑ์ คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล
