ศาสตราจารย์เกียรติคุณ ดร.วิทยา มีวุฒิสม
ประวัติ
ศาสตราจารย์เกียรติคุณ ดร.วิทยา มีวุฒิสม เกิดเมื่อ พ.ศ. 2492 ที่จังหวัดพระนครศรีอยุธยา
ประวัติการศึกษา
- พ.ศ. 2510-2514 : วิทยาศาสตรบัณฑิต (เกียรตินิยม) สาขาเทคนิคการแพทย์ มหาวิทยาลัยมหิดล
- พ.ศ. 2514-2527 : วิทยาศาสตรมหาบัณฑิต สาขาจุลชีววิทยา มหาวิทยาลัยมหิดล
- พ.ศ. 2517-2521 : วิทยาศาสตรดุษฎีบัณฑิต สาขาจุลชีววิทยา มหาวิทยาลัยอินเดียน่า สหรัฐอเมริกา
- พ.ศ. 2517-2528 : ฝึกงานหลังปริญญาที่มหาวิทยาลัยลิเวอร์พูล สหราชอาณาจักร
ประวัติการทำงาน
- พ.ศ. 2516-2523 : อาจารย์ประจำภาควิชาจุลชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล
- พ.ศ. 2523-2526 : ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ภาควิชาจุลชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล
- พ.ศ. 2526-2539 : รองศาสตราจารย์ ภาควิชาจุลชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล
- พ.ศ. 2534-2538 : ผู้อำนวยการ โครงการวิจัยและพัฒนาเทคโนโลยีชีวภาพ สถาบันวิจัยและพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยมหิดล
- พ.ศ. 2539-ปัจจุบัน : ศาสตราจารย์ ภาควิชาจุลชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล
- พ.ศ. 2548-2554 : หัวหน้าภาควิชาจุลชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล
ที่ปรึกษาหน่วยงานของรัฐและเอกชน
- พ.ศ. 2530-2545 : ที่ปรึกษาบริษัท Medegloves Ltd. (ผ่านระบบให้บริการวิชาการแก่หน่วยงานรัฐและเอกชนของมหาวิทยาลัย)
- พ.ศ. 2532 : ที่ปรึกษาองค์การ UNESCO เป็น Short-term consultant เรื่องเทคโนโลยีชีวภาพ ที่ประเทศมาเลเซีย
- พ.ศ. 2534-2535 : ที่ปรึกษาบริษัท Hydrodyne Biotechnology (ผ่านระบบให้บริการวิชาการแก่หน่วยงานรัฐและเอกชนของมหาวิทยาลัย)
- พ.ศ. 2535-2536 : ที่ปรึกษาปริษัท T.C. Union Agrotech ในโครงการวิจัยการผลิตจุลชีพเพื่อใช้บำบัดน้ำเสีย (ผ่านระบบให้บริการวิชาการแก่หน่วยงานรัฐและเอกชนของมหาวิทยาลัย)
- พ.ศ. 2545-2547 : ที่ปรึกษาปริษัท V.C.N. Manufacturing Co.Ltd.
- พ.ศ. 2548-2549 : ที่ปรึกษาบริษัท Thai Hospital Products Co.Ltd.
- พ.ศ. 2541-ปัจจุบัน : ที่ปรึกษาบริษัท กรีนการ์เดียน จำกัด เป็นผู้ร่วมดำเนินรายการ "ตอบปัญหาสุขภาพ" ที่สถานีวิทยุ วพท. AM Stereo 792 MHz เพื่อให้ความรู้ด้านสมุนไพร และการดูแลสุขภาพสำหรับประชาชน
เกียรติคุณและรางวัลที่ได้รับ
- พ.ศ. 2527-2528 : Research Fellow of the University of Liverpool
- พ.ศ. 2531 : รับพระราชทานรางวัลมหาวิทยาลัยมหิดล สาขาการวิจัย
- พ.ศ. 2539 : รางวัลปาฐกถาอายิโน๊ะโม๊ะโต๊ะ
- พ.ศ. 2540 : รางวัลศิษย์เก่าดีเด่น ของคณะเทคนิคการแพทย์ มหาวิทยาลัยมหิดล
- พ.ศ. 2546 : รางวัลวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ของมูลนิธิโทเรเพื่อการส่งเสริมวิทยาศาสตร์ประเทศไทย
- พ.ศ. 2547 : รางวัลศิษย์เก่าดีเด่น โรงเรียนอยุธยาวิทยาลัยเครื่องราชอิสริยาภรณ์
- พ.ศ. 2546 : เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นสูงสุด มหาปรมาภรณ์ช้างเผือก (ม.ป.ช.)
- พ.ศ. 2541 : เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นสูงสุด มหาวชิรมงกุฎ (ม.ว.ม.)
- พ.ศ. 2541 : เหรียญจักรพรรดิมาลา (ร.จ.พ.)
ผลงานด้านการวิจัย
ศาสตราจารย์เกียรติคุณ ดร.วิทยา มีวุฒิสม เป็นผู้ที่ได้ทำงานวิจัยเกี่ยวข้องกับ การผลิตปฏิชีวนสารโดยจุลชีพ มาอย่างต่อเนื่อง โดยเริ่มตั้งแต่การเก็บตัวอย่างดินและอื่น ๆ จากแหล่งต่าง ๆ มาแยกจุลินทรีย์และนำมาคัดเลือกสายพันธุ์ที่สามารถสร้างปฏิชีวนสารที่น่าสนใจ ทำให้สามารถค้นพบปฏิชีวนสารใหม่หลายชนิด ต่อมาได้ทำการศึกษาเกี่ยวกับเอนไซม์ที่ใช้ในกระบวนการผลิตยาปฏิชีวนะ ชนิดเพนนิซิลลินและเซฟาโลสปอรินกึ่งสังเคราะห์ต่าง ๆ เนื่องจากได้เห็นความสำคัญของกระบวนการผลิต ที่จำเป็นต้องกระทำโดยให้เกิดมลภาวะน้อยที่สุด ซึ่งกระบวนการผลิตที่ใช้เอนไซม์จะมีความสำคัญมากขึ้น ในลักษณะของ green chemistry ตามลำดับ โดยในการวิจัยเริ่มตั้งแต่การผลิตสารตัวกลางสำคัญคือ ผลิต 6-aminopenicillanic acid (6-APA), 7-aminocephalosporanic acid (7-ACA) และ 7-aminodesacetoxycephalosporanic acid (7-ADCA) และรวมไปถึงสาร side chains ซึ่งได้แก่ D-phenylglycine และ D-p-hydroxyphenylglycine ในการศึกษาเอนไซม์ที่เกี่ยวข้องนี้ ได้นำวิทยาการด้านพันธุวิศวกรรม และ Protein engineering มาร่วมในการวิจัยเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพการสร้างเอนไซม์ และพัฒนาเอนไซม์ให้มีคุณสมบัติตามต้องการ และศึกษาวิธีการต่าง ๆ ที่ใช้ในการตรึงเอนไซม์เพื่อนำไปใช้ในอุตสาหกรรมต่อไป ผลการศึกษาวิจัยได้สามารถ clone ยีน penicillin acylase จาก Bacillus megaterium ได้เป็นคนแรก และยังทำการศึกษาอย่างต่อเนื่อง ทั้งด้านการเพิ่มผลผลิต (yield) และการพัฒนาเอนไซม์ให้สามารถทำการตรึงเอนไซม์ในลักษณะต่าง ๆ อย่างมีประสิทธิภาพขึ้น โดยความพยายามที่จะพัฒนากระบวนการผลิต 6-APA ในประเทศให้มีความเป็นไปได้สูงขึ้น ศาสตราจารย์ ดร.วิทยา และคณะผู้วิจัย ได้ศึกษาการเปลี่ยน by-product ซึ่งคือ Phenylacetic acid ที่เกิดในกระบวนการผลิต 6-APA ไปเป็นสาร side chains ดังกล่าว ผลจากความพยายามทำให้ ศาสตราจารย์ ดร.วิทยา และผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.สุเทพ ไวยครุฑธา ซึ่งขณะนั้นกำลังศึกษาระดับปริญญาเอก ได้พบเอนไซม์ใหม่ที่มีคุณสมบัติพิเศษที่ยังไม่เคยมีใครค้นพบมาก่อน คือ D-phenylglycine aminotransferase ซึ่งเป็นเอนไซม์สำคัญในการเปลี่ยนโครงสร้างทาง stereo-isomer ของกรมอะมิโนแบบใหม่ โดยเอนไซม์นี้สร้างจากจุลชีพที่แยกได้จากดินในประเทศ ได้ทำการศึกษาเอนไซม์ D-phenlglycine aminotransferase ยีนของมันและรวมทั้งยีนส์อื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง ตลอดจนศึกษาโครงสร้างสามมิติของเอนไซม์นี้ ซึ่งผลการศึกษาจะทำให้เข้าใจเหตุผลที่จุลินทรีย์สร้างเอนไซม์นี้ และเข้าใจกลไกการทำงานในลักษณะ stereo-inverting property ซึ่งความรู้ที่ได้จะสามารถนำไปใช้ประโยชน์ต่าง ๆ เช่น ในอุตสาหกรรมการผลิตสาร side chains ในลักษณะของ green chemistry เพื่อใช้ผลิตยาปฏิชีวนะกึ่งสังเคราะห์ในกลุ่ม Beta-lactams และการประยุกต์ใช้งานในแบบต่าง ๆ เช่น นำไปตรวจวิเคราะห์หาปริมาณกรดกลูตามิก เป็นต้น
งานวิจัยหลักอีกงานหนึ่งของศาสตราจารย์เกียรติคุณ ดร.วิทยา มีวุฒิสม และคณะผู้วิจัย เกี่ยวข้องกับ การผลิตสัตว์เศรษฐกิจ โดยได้พิจารณาเห็นว่า ประเทศไทยมีอุตสาหกรรมการผลิตสัตว์เพื่อการบริโภคภายในประเทศ และการส่งออกเป็นอันดับต้น ๆ ของโลก ดังนั้นเมื่อกลับจากการศึกษาปริญญาเอกมาใหม่ ๆ ได้ร่วมกับศาสตราจารย์ ดร.ทิม เฟลเกล และกรมปศุสัตว์ ในการศึกษาวิจัยการใช้เชื้อรา เพื่อเพิ่มโปรตีนในวัสดุเหลือใช้ทางการเกษตร เพื่อใช้เป็นอาหารสัตว์ โดยในการวิจัยนี้ได้รับการสนับสนุนจาก IDRC ต่อมาได้เล็งเห็นว่า แนวโน้มของการห้ามใช้ยาปฏิชีวนะผสมในอาหารสัตว์ เพื่อเร่งการเจริญเติบโตของสัตว์จะมีมากขึ้น ศาสตราจารย์ ดร.วิทยา และคณะผู้วิจัยได้เริ่มศึกษาวิจัยการใช้ yeasts และ lactic acid bacteria รวมทั้งการใช้เอนไซม์ต่าง ๆ ผสมในอาหารสัตว์ เพื่อเร่งการเจริญเติบโตของสัตว์ ในลักษณะที่เป็น Probiotics ผลการศึกษาในขณะนั้นไม่สามารถสรุปได้ชัดเจนนักเพราะมีตัวแปรมากมาย อีกทั้งเอกชนผู้ประกอบการในขณะนั้นยังนิยมใช้ยาปฏิชีวนะผสมในอาหารสัตว์ เพื่อเร่งการเจริญเติบโตของสัตว์งาน ส่งผลให้งานวิจัยด้านนี้ไม่แพร่หลาย แต่ในปัจจุบันหลายประเทศมีการห้ามใช้ยาปฏิชีวนะเพื่อวัตถุประสงค์ดังกล่าวแล้ว ประเทศไทยเองก็มีงานวิจัยด้านการนำ Probiotics มาใช้เร่งการเจริญเติบโตของสัตว์มากขึ้น ซึ่งศาสตราจารย์ ดร.วิทยา และคณะผู้วิจัย ถือได้ว่าเป็นผู้ริเริ่มการศึกษาด้านนี้ในประเทศไทยเป็นกลุ่มแรก ๆ ขณะนี้ศาสตราจารย์ ดร.วิทยา และคณะผู้วิจัย ยังได้เริ่มศึกษาการหาเอนไซม์จากจุลชีพที่ไม่สามารถเลี้ยงในอาหารเลี้ยงเชื้อในห้องปฏิบัติการได้ โดยจากความรู้ได้มีการประมาณการว่า ในธรรมชาติมีทั้งจุลินทรีย์ที่เพาะเลี้ยงได้และจุลินทรีย์ที่ไม่สามารถเลี้ยงได้ ซึ่งจุลินทรีย์ประเภทหลังนี้มีมากกว่า 99% ของจุลินทรีย์ที่มีทั้งหมด ดังนั้นการนำเทคนิคเมตาจีโนมิคที่มีการค้นพบใหม่ มาใช้หาเอนไซม์ที่ต้องการในการนำมาใช้เร่งการเจริญเติบโตของสัตว์ อาจนำไปสู่การค้นพบเอนไซม์ที่มีประโยชน์สูง และยังเปิดกว้างในการประยุกต์ใช้เอนไซม์ใหม่ๆ ในงานด้านอื่น ๆ ด้วย
ผลงานด้านการศึกษา
ศาสตราจารย์เกียรติคุณ ดร.วิทยา มีวุฒิสม ได้ร่วมในงานสอนและการจัดการด้านการสอนนิสิตนักศึกษา ทั้งในระดับปริญญาตรี-โท-เอก ของคณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล ในสายงานด้านจุลชีววิทยา ทั้งทางการแพทย์และอุตสาหกรรม การสอนในระดับปริญญาตรีที่เกี่ยวข้องกับทางการแพทย์ จะสอนพื้นฐานทางจุลชีววิทยาแก่นักศึกษาแพทย์ พยาบาล เทคนิคการแพทย์ รังสีเทคนิค สัตวแพทย์ สาธารณสุขและชีววิทยา ส่วนด้านอุตสาหกรรมจะสอนจุลชีววิทยาแก่นักศึกษาเทคโนโลยีชีวภาพ นอกจากการสอนนักศึกษาในคณะวิทยาศาสตร์แล้ว ยังได้รับเชิญให้ไปสอนนักศึกษาในคณะต่าง ๆ ของมหาวิทยาลัยมหิดล เช่น คณะแพทยศาสตร์รามาธิบดี คณะสาธารณสุขศาสตร์ คณะเทคนิคการแพทย์ และได้รับเชิญให้ไปสอนในมหาวิทยาลัยอื่นด้วย เช่น จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย มหาวิทยาธรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี มหาวิทยาลัยรังสิต และมหาวิทยาลัยอัสสัมชัญ ส่วนในระดับปริญญาโท-เอก จะสอนจุลชีววิทยาแก่นักศึกษาจุลชีววิทยา เทคโนโลยีชีวภาพ พยาธิวิทยาคลินิก เทคนิคการแพทย์ และสาธารณสุขของมหาวิทยาลัยมหิดล นอกจากงานสอนนักศึกษา ศาสตราจารย์ ดร.วิทยา มีวุฒิสม ได้ร่วมเขียนตำราในบทที่เกี่ยวกับเชื้อราทางการแพทย์ ลงในตำราเรื่องจุลชีววิทยาทางการแพทย์
ผลงานด้านการประยุกต์ใช้ความรู้ทางวิทยาศาสตร์ในอุตสาหกรรม
ศาสตราจารย์เกียรติคุณ ดร.วิทยา มีวุฒิสม ได้ให้ความช่วยเหลือต่อภาคเอกชนในหลายด้าน ตั้งแต่การช่วยตรวจวิเคราะห์ด้านต่าง ๆ เกี่ยวกับจุลินทรีย์ ซึ่งรวมทั้งการหาปริมาณของจุลินทรีย์ในผลิตภัณฑ์ การประเมินหาต้นเหตุที่เป็นแหล่งให้เกิดการปนเปื้อน และการแนะนำหรือหาวิธีกำจัดโดยกระบวนการต่าง ๆ เช่น การใช้ความร้อน สารเคมีที่เหมาะสม ตลอดจนทำการทดสอบประสิทธิภาพของสารเคมี (biocides) ในการทำลายเชื้อ ศาสตราจารย์ ดร.วิทยา มีวุฒิสม ได้เป็นที่ปรึกษาของบริษัทหลายแห่ง ทั้งด้านการแก้ปัญหา การฝึกอบรมบุคลากรของบริษัท ทั้งด้านทฤษฎีและปฏิบัติในงานด้านจุลินทรีย์และการทำให้ปราศจากเชื้อ การร่วมให้คำปรึกษากับบริษัท เพื่อให้ผ่านระบบมาตรฐานต่าง ๆ และรวมทั้งเพื่อการส่งออก และได้ร่วมงานวิจัยและพัฒนาผลิตภัณฑ์จุลินทรีย์ช่วยกำจัดมลพิษเพื่อจำหน่ายในประเทศ โดยผลงานที่ได้ร่วมมือกับบริษัทต่าง ๆนี้ ทำให้บริษัทได้เพิ่มประสิทธิภาพของบุคลากร ทราบคุณสมบัติของผลิตภัณฑ์ที่ผลิตขึ้น หรือที่นำเข้าจำหน่าย สามารถแก้ปัญหาในระบบการผลิตทำให้ลดความสูญเสีย สามารถผ่านระบบมาตรฐานต่าง เช่น ISO 9001, CE mark หรือผ่านการตรวจสอบของ USFDA เพื่อการส่งออกและการผลิตภัณฑ์ BIOCLEAN ช่วยกำจัดมลพิษในบ่อเลี้ยงกุ้งและบ่อบำบัดน้ำเสียเพื่อจำหน่ายในประเทศ
กิตติกรรมประกาศของศาสตราจารย์เกียรติคุณ ดร.วิทยา มีวุฒิสม ในโอกาสได้รับรางวัลวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ของมูลนิธิโทเรเพื่อการส่งเสริมวิทยาศาสตร์ประเทศไทย
ความสำเร็จของผลงานที่ได้มีมานั้นเป็นผลจากการที่มีทั้งเพื่อนร่วมงานที่ดี นักศึกษาที่มีความสามารถมาช่วย อีกทั้งผู้บริหารในระดับต่าง ๆ ของมหาวิทยาลัยมหิดล ทั้งในอดีตและปัจจุบัน ที่ได้ให้ความสนับสนุนด้วยดีตลอดมา นอกจากนี้ข้าพเจ้าขอขอบพระคุณอาจารย์ทั้งหลาย ที่ได้ประสิทธิประสาทวิชาความรู้แก่ข้าพเจ้า โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ท่านศาสตราจารย์ ดร. นพ.พรชัย มาตังคสมบัติ ซึ่งเป็นทั้งครู อาจารย์ ที่นอกจากจะให้ความรู้แล้ว ยังได้ให้ความช่วยเหลือแนะนำในงานวิจัยและอื่น ๆ ตลอดมา และขอขอบพระคุณ ศาสตราจารย์ ดร.ยอดหทัย เทพธรานนท์ ที่ได้กรุณาให้ความช่วยเหลืองานด้านเคมีวิเคราะห์และเคมีสังเคราะห์ ซึ่งเป็นสิ่งจำเป็นอย่างยิ่งในงานวิจัยที่ข้าพเจ้าได้ดำเนินงานมาโดยตลอด ซึ่งนอกจากท่านจะแนะนำให้ทำแล้ว ยังช่วยจัดการทำให้เป็นส่วนใหญ่ โดยไม่ได้ให้ข้าพเจ้าช่วยจ่ายค่าสารเคมีที่ใช้หรืออื่น ๆ อีกท่านหนึ่งที่ต้องขอขอบพระคุณคือ ศาสตราจารย์ ดร.อมเรศ ภูมิรัตน ผู้ซึ่งได้ให้ความช่วยเหลือต่าง ๆ ในช่วงแรกของงานวิจัยของข้าพเจ้า ทำให้การทำงานวิจัยสะดวกราบรื่นขึ้น และเป็นส่วนที่ทำให้รักงานวิจัยมากขึ้น ขอขอบคุณองค์กรที่ได้ให้ทุนวิจัยสนับสนุนในการทำวิจัย โดยมีสำนักงานคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ คณะกรรมการพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี (STDB) ศูนย์พันธุวิศวกรรมและเทคโนโลยีชีวภาพแห่งชาติ สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย องค์การเภสัชกรรม มหาวิทยาลัยมหิดล, IDRC, IFS, และ TWAS ที่มีส่วนช่วยเป็นอย่างมากที่ให้งานวิจัยดำเนินไปด้วยดี
ข้าพเจ้าขอขอบคุณผู้เสนอชื่อข้าพเจ้าเพื่อเข้าชิงรางวัลอันทรงเกียรตินี้ และคณะกรรมการทุกท่านที่ได้พิจารณาให้รางวัลนี้แก่ข้าพเจ้า ขอขอบคุณมูลนิธิโทเร เพื่อการส่งเสริมวิทยาศาสตร์ประเทศไทย และกลุ่มบริษัทโทรเรในประเทศไทย ที่สนับสนุนเพื่อสร้างความก้าวหน้าด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแก่ประเทศไทย ขอขอบคุณฝ่ายนิเทศสัมพันธ์ สำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ ที่ให้ความช่วยเหลือในการจัดทำเอกสารนี้ ท้ายสุดขอขอบคุณคุณพ่อและคุณแม่ที่ได้เลี้ยงดู ให้การศึกษา อบรมให้มีคุณธรรม จริยธรรม ขอบคุณคุณณัฐฐิฌา และลูก ๆ ที่เป็นกำลังใจที่สำคัญ
หมายเหตุ : ศาสตราจารย์เกียรติคุณ ดร.วิทยา มีวุฒิสม ได้รับตำแหน่ง ศาสตราจารย์เกียรติคุณ จากคณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล เมื่อ พ.ศ. 2557
- ที่มา : รางวัลนักวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี (Science and Technology Awards) [กรุงเทพฯ] : มูลนิธิโทเร เพื่อการส่งเสริมวิทยาศาสตร์ ประเทศไทย 2546.
- ISBN 974-229-566-2
ที่มาภาพ : หน่วยจดหมายเหตุและพิพิธภัณฑ์ คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล
